Τί είναι ο τέτανος;
Ο τέτανος είναι μια οξεία λοιμώδης νόσος του νευρικού συστήματος που προκαλείται από το κλωστηρίδιο του τετάνου (Clostiridium Tetani), ένα αναερόβιο Gram-θετικό βακτήριο το οποίο έχει την ικανότητα να δημιουργεί πολύ ανθεκτικά σπόρια. Το κλωστηρίδιο του τετάνου ζει φυσιολογικά στο χώμα και στο έντερο των ζώων, ενώ τα σπόρια του μπορούν να βρίσκονται πρακτικά παντού στο περιβάλλον και όχι μόνο πάνω σε σκουριασμένες επιφάνειες όπως συχνά πιστεύεται.
Ο ίδιος ο μικροοργανισμός είναι αρκετά ευαίσθητος κι εξοντώνεται με τη θέρμανση και την έκθεση στον ατμοσφαιρικό αέρα. Ωστόσο, τα σπόρια του επιδεικνύουν εξαιρετική ανθεκτικότητα, και μπορούν να επιβιώσουν ακόμα και μετά τη χρήση αντισηπτικών ή και βρασμού για μερικά λεπτά!
Ανάλογα με την κλινική εικόνα της ασθένειας, ο τέτανος διαχωρίζεται σε τέσσερις βασικές κατηγορίες:
- Γενικευμένος τέτανος. Αποτελεί την πλέον συνηθισμένη μορφή του τετάνου. Χαρακτηρίζεται από γενικευμένα συμπτώματα σε όλο το σώμα.
- Νεογνικός τέτανος. Αποτελεί περίπτωση γενικευμένου τετάνου σε νεογνά, ο οποίος έχει προκληθεί συνήθως από τη χρήση μη αποστειρωμένων εργαλείων κατά τον τοκετό.
- Τοπικός τέτανος. Η πιο ήπια μορφή τετάνου, η οποία χαρακτηρίζεται από συσπάσεις στην περιοχή του τραυματισμένου ιστού. Ο τοπικός τέτανος δεν αποκλείει την εξέλιξη της νόσου σε γενικευμένο τέτανο.
- Κεφαλικός τέτανος. Η σπανιότερη μορφή τετάνου, κατά την οποία η συμπτωματολογία περιορίζεται σε μυς και νεύρα στο κεφάλι, ενώ και πάλι μπορεί να εξελιχθεί σε γενικευμένη μορφή της νόσου.
Πόσο επικίνδυνος είναι ο τέτανος;
Από τα αρχαία χρόνια, οι άνθρωποι είχαν διαπιστώσει τη σχέση μεταξύ πληγών και θανατηφόρων μυϊκών σπασμών. Για χιλιάδες χρόνια ο τέτανος ήταν μία από τις πιο θανατηφόρες ασθένειες που είχε να αντιμετωπίσει ο άνθρωπος, ενώ μόλις τα τέλη του 19ου αιώνα απομονώθηκε η νευροτοξίνη που τον προκαλεί. Μέχρι και τα μέσα του 20ού αιώνα ο τέτανος εξακολουθούσε να αποτελεί μια πολύ μεγάλη απειλή για τη ζωή μας, και μόνο μετά την ανάπτυξη και την ευρεία διάδοση του αντιτετανικού εμβολίου αλλά και του αντιτετανικού ορού, η κατάσταση άρχισε να ανατρέπεται. Πλέον, ο Π.Ο.Υ έχει θέσει ως στόχο την εξάλειψη του τετάνου, με τους θανάτους να μειώνονται σταθερά κάθε χρόνο.
Παρ’όλ’αυτά, ο τέτανος εξακολουθεί να θεωρείται μια άκρως επικίνδυνη νόσος. Η θνητότητα του (δηλαδή η πιθανότητα να καταλήξει κάποιος ο οποίος νοσεί) είναι πολύ υψηλή, ενώ τον μεγαλύτερο κίνδυνο τον διατρέχουν τα δύο ηλικιακά άκρα. Όπως φαίνεται και στο γράφημα, τα άτομα ηλικίας κάτω των πέντε ετών και τα άτομα άνω των εβδομήντα ετών πλήττονται περισσότερο.
Καταγεγραμμένοι θάνατοι από τέτανο στον κόσμο ανά ηλικιακό γκρουπ στο διάστημα 1990-2017
Πώς προκαλείται η νόσος;
Ο τέτανος εμφανίζεται όταν τα σπόρια του κλωστηρίδιου του τετάνου εισέλθουν στο εσωτερικό του σώματος μέσω μιας ανοιχτής πληγής. Παρουσεία τραυματισμένου ιστού και απουσεία οξυγόνου, τα σπόρια επωάζονται σε ραβδία του βάκιλου, μια διαδικασία που μπορεί να διαρκέσει από περίπου μια εβδομάδα έως και ένα μήνα ή και περισσότερο. Τα ώριμα πλέον ραβδία παράγουν την τετανοσπασμίνη, μια εξαιρετικά θανατηφόρο νευροτοξίνη.
Μέσω του λεμφικού συστήματος και της κυκλοφορίας του αίματος, η τοξίνη ταξιδεύει πρώτα στους νευρώνες του περιφερικού και στη συνέχεια του κεντρικού νευρικού συστήματος, όπου εμποδίζει με μη αναστρέψιμο τρόπο τη νευρομεταβίβαση στους ανασταλτικούς νευρώνες. Αυτό το «μπλοκάρισμα» οδηγεί τελικά σε αύξηση του μυϊκού τόνου, επώδυνους σπασμούς και γενικευμένη αστάθεια του αυτόνομου νευρικού συστήματος η οποία μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο.
Πώς γίνεται η διάγνωση του τετάνου;
Η διάγνωση του τετάνου είναι κλινική. Τα χαρακτηριστικά του περιλαμβάνουν επώδυνους και ανεξέλεγκτους μυϊκούς σπασμούς οι οποίοι ξεκινούν από τους μασητήρες (τρίξιμο στα δόντια) και τους μύες του λαιμού, και επεκτείνονται στους μύες του υπόλοιπου σώματος.
Είναι μεταδοτική ασθένεια;
Ο τέτανος δεν μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο με αποτέλεσμα η ανοσία της αγέλης να μην υφίσταται στην περίπτωσή του.
Αποκτάς ανοσία αν νοσήσεις;
Η τετανοσπασμίνη είναι θανατηφόρος σε ποσότητα τόσο μικρή, ώστε να μην διεγείρεται το τμήμα του ανοσοποιητικού συστήματος που είναι υπεύθυνο για τη δημιουργία ανoσίας! Έτσι, ακόμη κι αν κάποιος νοσήσει και επιβιώσει, δε θα έχει αποκτήσει ανοσία.
Είναι όλα τα τραύματα το ίδιο επιρρεπή στον τέτανο;
Μπορούμε να αναγνωρίσουμε δύο κατηγορίες τραυμάτων που είναι επιρρεπή στον τέτανο. Τα επιρρεπή και τα επιρρεπή υψηλού κινδύνου.
Επιρρεπή τραύματα:
-
- Διατρητικά τραύματα σε περιβάλλον που ευνοεί την ύπαρξη σπορίων, πχ στον κήπο
- Τραύματα που περιέχουν ξένο σώμα
- Ανοικτά κατάγματα
- Τραύματα ή εγκαύματα με συστημική σήψη
- Δήγματα ζώων
Επιρρεπή τραύματα υψηλού κινδύνου:
Οποιοδήποτε από τα προηγούμενα και επιπλέον:
-
- Βαριά ρύπανση με υλικό που μπορεί να περιέχει σπόρια τετάνου (π.χ., χώμα, κοπριά)
- Τραύματα ή εγκαύματα με εκτεταμένη παρουσία νεκρωτικού ιστού
- Τραύματα ή εγκαύματα που απαιτούν χειρουργική αντιμετώπιση που καθυστερεί για περισσότερες από 6 ώρες θεωρούνται υψηλού κινδύνου, ακόμα κι αν η αρχική ρύπανση δεν είναι βαριά.
Τί είναι το εμβόλιο του τετάνου και τί ο αντιτετανικός ορός;
Το αντιτετανικό εμβόλιο στοχεύει στη πρόκληση ανοσίας ενάντια στη θανατηφόρο τετανοσπασμίνη και όχι έναντι στο ίδιο το μικρόβιο. Βασίζεται στο τοξοειδές του τετάνου, το οποίο προκύπτει από την κατεργασία της τοξίνης κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να προκαλέσει ανοσία, χωρίς όμως να είναι τοξικό.
Στην Ελλάδα, ο αντιτετανικός εμβολιασμός των παιδιών περιλαμβάνει 5 δόσεις μέχρι την ηλικία των 6 ετών και μία δόση στην ηλικία των 11-12 ετών. Κατόπιν, προβλέπονται αναμνηστικές δόσεις κάθε δέκα έτη, εφ’όρου ζωής.
Στην περίπτωση ενηλίκων που είναι ανεμβολίαστοι ή έχουν άγνωστο ιστορικό εμβολιασμού, τότε η ανοσοποίηση τους γίνεται σε τρεις δόσεις. Δύο δόσεις με τουλάχιστον ένα μήνα διαφορά, και μία τρίτη αναμνηστική δόση 6-12 μήνες μετά την δεύτερη.
Σε ατελώς εμβολιασμένους ενήλικες (λιγότερες από 3 δόσεις) θα πρέπει να συμπληρώνονται οι δόσεις που υπολείπονται. Στη συνέχεια, συστήνονται αναμνηστικές δόσεις ανά δεκαετία.
Επίσης, σε κάθε κύηση χορηγείται μία δόση εμβολίου στις έγκυες γυναίκες κατά προτίμηση
από την 27η έως την 36η εβδομάδα κύησης, καθώς και σε ανεμβολίαστες λεχωίδες,
ανεξάρτητα από το διάστημα που μεσολάβησε από προηγούμενο εμβολιασμό.
O αντιτετανικός ορός είναι ανθρώπινη αντιτετανική ανοσοσφαιρίνη, δηλαδή πρόκειται για παράγωγο του ανθρώπινου σώματος. Χρησιμοποιείται για την παθητική ανοσοποίηση έναντι του τετάνου όταν υφίσταται τραύμα που κρίνεται επιρρεπές στον τέτανο και ο τραυματίας ανήκει σε μια από τις παρακάτω κατηγορίες:
- άτομο ανεμβολίαστο ή ατελώς εμβολιασμένο
- άτομο με άγνωστο ιστορικό εμβολιασμού
- άτομο ανοσοκατεσταλμένο
ενώ πρέπει να γίνεται πάντα μαζί με αντιτετανικό εμβόλιο.
Επίσης, ο ορός χρησιμοποιείται για τη θεραπεία του κλινικώς εκδηλωθέντος τετάνου, προκειμένου να εξουδετερώσει την ελεύθερη τοξίνη.
Άρα, πώς προστατευόμαστε από τον τέτανο;
Όπως αναφέραμε, ο τέτανος είναι μία πολύ επικίνδυνη νόσος με υψηλή θνητότητα. Έτσι λοιπόν, πρέπει να αντιμετωπίζεται πρωτίστως προληπτικά. Τόσο σε επίπεδο προφύλαξης και σωστής διαχείρισης ανοικτών τραυμάτων (καθαρισμός-αντισηψία-αντιβιωτική θεραπεία), όσο και σε επίπεδο ανοσοποίησης με τη χρήση του αντιτετανικού εμβολίου ή και του αντιτετανικού ορού. Φροντίζουμε να είμαστε εμβολιασμένοι έναντι του τετάνου, ενώ κάνουμε τον αντιτετανικό ορό μόνο αν συντρέχουν πολύ συγκεκριμένες προϋποθέσεις (όπως αυτές αναφέρθηκαν παραπάνω) και πάντα μαζί με το εμβόλιο.